Er was een tijd waarin ik er trots op was om Nederlander te zijn. Ik heb veel gereisd, maar nergens voelde ik me zo thuis als in Nederland. Nederland was, zoals ook onze minister president vaak benadrukt, een ‘gaaf land’. Een land met sociale voorzieningen, een land waarin iedereen telt, waarin alles goed geregeld is. Maar naarmate de jaren verstrijken begint me een heel ander gevoel te bekruipen over mijn Nederlanderschap. Nu de politieke en maatschappelijke crisis elkaar in een haast moordend tempo opvolgen, begin ik mezelf erop te betrappen dat ik naast vliegschaamte, baarschaamte, vleesschaamte en fast-fashionschaamte aan nog een heel ander soort schaamte lijd: Nederlanderschapschaamte. En dat komt niet in de laatste plaats door het asielbeleid

Toen Nederland in 2015 haar grenzen opende voor Syrische vluchtelingen, werkte ik een tijdlang als kinderwerker in een vluchtelingenopvang. Daar zag ik van dichtbij hoe het daadwerkelijk met ons ‘ruimhartige asielbeleid’ gesteld was. Ik werd dagelijks vastgeklampt door tientallen getraumatiseerde kinderen die met veel te veel mensen op veel te kleine kamers sliepen en als leeuwen vochten om elke puzzel of doos stoepkrijt die voorhanden was. Moeders met krijsende baby’s vonden nergens een plekje om rustig te voeden of hun kind te verschonen. Jongemannen liepen met hun ziel onder hun arm rond, omdat er geen enkele dagbesteding beschikbaar was. Om nog maar te zwijgen over enig vooruitzicht.

Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) werkte zich een slag in de rondte, maar ook ik, als onschuldige kinderwerker, kon zien dat de problemen hen boven het hoofd groeiden. En ondanks dat wij gulle Nederlanders ons massaal inzetten om deze kwetsbare mensen te helpen, hoopten we met z’n allen dat we vooral niet nogmaals met zo’n ‘vluchtelingencrisis’ te maken zouden krijgen. We wilden best even noodhulp verlenen, maar liever niet te lang. En dat was ook hoe kabinet Rutte II erover dacht. We moesten het immers ook weer niet te aantrekkelijk maken voor mensen om deze kant op te komen

Een zelf gecreëerd probleem

Vandaag, zeven jaar na dato, denk ik met weemoed terug aan het kazerneterrein waarop de vluchtelingen met wie ik werkten werden ondergebracht. Tegenwoordig slapen asielzoekers in tenten. Of in de buitenlucht. Omdat er simpelweg gewoon niet genoeg plek voor ze is. Het kabinet – Rutte IV, inmiddels – voelt zich genoodzaakt om gemeenten te dwingen een bepaald aantal vluchtelingen op te nemen, maar doet niks om het probleem dat aan deze crisis ten grondslag ligt aan te pakken. En dat kun je ze niet eens verwijten, want het probleem zijn zij zelf.

In Ter Apel, waar asielzoekers hun asielaanvraag moeten registreren, is de wachttijd dusdanig lang dat het aantal mensen dat op zo’n registratie wacht alleen maar verder toeneemt. Asielzoekers mogen pas doorstromen naar andere opvanglocaties en asielzoekerscentra als ze eerst geregistreerd zijn. Maar zolang er geen sprake is van registratie, is er ook geen sprake van doorstroom. En dus raakt Ter Apel voller en voller en wordt de situatie steeds erbarmelijker en de crisis steeds groter. Gedoneerde tentjes worden geruimd, want dat zou niet veilig zijn. De sanitaire voorzieningen zijn smerig en mensen zitten soms al maandenlang zonder medische hulp – hoe kunnen we het zover hebben laten komen dat organisaties als Arzen Zonder Grenzen en het Rode Kruis nu zelfs Nederland als een ontwikkelingsland zijn gaan beschouwen? En o ja, en even voor de goede orde: Nederland kent naast Ter Apel vooralsnog geen andere aanmeldcentra,.

Het is een leugen dat er steeds meer asielzoekers naar Nederland komen (het frame van de rechtse politiek). Sterker nog, in 2021 nam het aantal asielzoekers juist af. Waarom er momenteel dan toch sprake is van een crisis met asielzoekers? Omdat het kabinet die zelf creëert. Zodra het aantal asielzoekers afneemt, wordt er onmiddellijk bezuinigd op het COA en de IND (de Immigratie- en Naturalisatiedienst). Opvangcentra worden gesloten en arbeidscontracten van COA- en IND-medewerkers ontbonden. Maar wanneer er tijdelijk toch meer nieuwkomers naar Nederland komen, wordt er vervolgens niet of nauwelijks in hun komst geïnvesteerd. En dat allemaal om mensen ‘te ontmoedigen’ om deze kant op te komen.

Opvangdwang

Al in 2019 trok het COA aan de bel over het tekort aan opvangplekken. Maar doordat er in Nederland ook nog een crisis omtrent woningen gaande is – je zou het haast vergeten – krijgen veel mensen dié uiteindelijk een status hebben gekregen vervolgens geen huis toegewezen. Zij zien dus geen andere mogelijkheid dan nog maar even in hun opvanglocatie te blijven ‘wonen’. Waar, inderdaad, intussen ook nog steeds nieuwe asielzoekers en wachtende statushouders instromen. Maar in plaats van te investeren in goede langdurige opvanglocaties of woningen voor statushouders, kiest het kabinet er echter voor om gemeenten te dwingen een x-aantal asielzoekers op te vangen, op tijdelijke opvangplekken, wel te verstaan. Die, wanneer de druk eenmaal van de ketel is, ook onmiddellijk weer worden gesloten. Dat een langdurige opvanglocatie op termijn een stuk goedkoper is dan het openen en sluiten van tientallen tijdelijke, dat lijken ze in Den Haag maar niet te willen begrijpen. Om nog maar te zwijgen over het feit dat de lokale bevolking, wanneer ze plotseling zo’n tijdelijke opvangplek door de neus geduwd krijgen, massaal in opstand komt. Wat je ze niet eens kunt kwalijk nemen.

Ja, soms schaam ik me ervoor dat ik Nederlander ben. Ik schaam me ervoor dat mensen die in mijn land een veilig heenkomen zoeken zo onmenselijk behandeld worden. Ik schaam me ervoor dat de mensen die dit land regeren maar niet willen investeren in een humaan asielbeleid. Maar ik schaam me er nog veel meer voor dat een groot deel van mijn mede-Nederlanders zich daar niet voor lijkt te schamen. Voor we het weten zijn er weer verkiezingen. En op welke partijen wordt er dan veelal gestemd? Juist. Op die partijen die zichzelf liberaal noemen, maar vooral als het hen zelf goed uitkomt. Op die partijen die oproepen tot rentmeesterschap, verantwoordelijkheid, gerechtigheid en solidariteit, maar dan alleen voor de mensen die zij zelf uitkiezen. Op die partijen die mensen nodeloos lang laten wachten op (het aanvragen van) een status en, wanneer die eenmaal is toegekend, de belastingdienst er wel even toe oproepen om een vinkje bij hun toeslagenaanvragen te zetten. Want ja, die buitenlanders zijn toch niet helemaal te vertrouwen, hè?

Is het een festival? O nee, het is een azc

Laatst reed ik er toevallig langs, Ter Apel. Ik kwam terug van een gezellig uitje met mijn familie en had even niet scherp waar ik was. ‘Wat is dit?’ vroeg ik mijn man toen ik honderden mensen op een groot grasveld zag staan, waar her en der een tentje was opgezet. ‘Een festival?’ Pas op dat moment realiseerden we ons dat we zojuist het azc van Ter Apel waren gepasseerd. De rest van de dag kon ik niets anders dan huilen. Goddank lag mijn dochtertje van twee toen in haar stoeltje te slapen. Ik weet niet hoe ik haar deze situatie ooit had kunnen uitleggen. ‘Ja, liefje, dat zijn mensen die ook graag een thuis willen, maar die dat van onze regering niet mogen.’ In zo’n land, met zo’n crisis, wil je toch niet wonen?

Lees ook

• “Waar is de christelijke woede over afschaffing Roe v. Wade?”
• Stoppen met polarisatie: niet tegenover, maar naast elkaar