Waarom het nalatenschap van Ellen Laan juist nú zo belangrijk is
Afgelopen maand overleed seksuologe Ellen Laan. Al in 1994 trok ze wereldwijd de aandacht met haar promotieonderzoek naar vrouwelijke opwinding. Sindsdien maakte ze het tot haar missie om vrouwen bewust te maken van hun eigen seksualiteit. Haar boodschap? ‘Als we zouden gaan inzien dat seks draait om genegenheid en genot tussen gelijken, zou de wereld een betere plek zijn.’ Ellen Laan overleed niet lang na de inmiddels miljoenen keren bekeken uitzending van Boos over de misstanden bij The Voice of Holland. Haar nalatenschap ging verloren in paginagrote artikelen en urenlang gepraat aan talkshowtafels over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Want één ding werd weer schokkend duidelijk: als het op seksualiteit aankomt, is de wereld nog lang geen betere plek.
We moeten af van het idee dat mannen een seksuele drift hebben waar ze niet zoveel aan kunnen doen.
Haar boodschap was niet controversieel en evenmin nieuw. Het enige wat Ellen Laan wilde was seks leuker maken. Voor iedereen, dus ook voor vrouwen. Gelijkheid en genot, dát was waar seks volgens haar om draaide. In de verhalen die naar buiten kwamen over The Voice was er maar weinig sprake van genot – althans, niet voor beide partijen. Laat staan van gelijkheid. Terwijl het volgens Ellen Laan toch zo simpel zou moeten zijn: ‘Ook voor mannen moet het vanzelfsprekend zijn dat seks iets is wat je deelt. We moeten af van het idee dat mannen een seksuele drift hebben waar ze niet zoveel aan kunnen doen. Dat werkt in de hand dat het als een excuus gaat gelden voor grensoverschrijdend gedrag. Seksualiteit draait om gelijkheid in seksueel plezier,’ luidde haar minicollege bij Op1, maandag 9 augustus 2021. Ze was toen al ongeneeslijk ziek, maar voelde zich nog altijd geroepen om de bühne op te gaan en haar boodschap met de wereld te delen.
Maar als seks vooral moet draaien om plezier en genot, waarom falen ‘we’ daar met elkaar toch zo in? Waarom zijn er zoveel vrouwen – en ook mannen, trouwens – die ervaring hebben met grensoverschrijdend seksueel gedrag? Omdat we met elkaar te weinig over seks durven te praten, aldus Ellen Laan. Over échte seks. Over opwinding, genot, orgasmes. Daarnaast gaat seksuele voorlichting in veel gevallen vooral over voortplanting, of het voorkomen daarvan. Er zijn maar weinig biologieboeken die meisjes bewust maken van hun seksualiteit, van het feit dat ook zij seksuele wezens zijn. Terwijl meisjes en vrouwen die hun eigen lichaam kennen en weten wat ze wel en niet plezierig vinden, veel beter in staat zijn om de dialoog met hun partner aan te gaan. Om nee te zeggen, maar dus ook om volmondig ja te zeggen.
Als het aan Ellen Laan lag, zouden we ons meer moeten laten inspireren door lesbische relaties. Lesbische vrouwen zijn over het algemeen tevredener over hun seksleven dan heterovrouwen, omdat hun relatie veel meer gestoeld is op gelijkheid. Als we stoppen om seks te zien als een typisch mannending – jagen en veroveren, penis versus vagina (een vorm van seks waarvan nog altijd maar heel weinig vrouwen echt klaarkomen), ‘het zijn nu eenmaal de hormonen’ – maar er juist naar gaan kijken als een plezierige verbintenis tussen twee gelijken, wordt de wereld inderdaad een betere plek. Maar dat vraag ook een stuk mannenemancipatie. Zijn mannen bereid zich in hun partner te verdiepen, oprecht naar haar wensen en grenzen te luisteren? Een plezierige seksuele ervaring is een beloning voor het systeem. Maar als die beloning niet komt, leert je lichaam dat iets niet leuk is. En ga je je dus ook niet verheugen op een volgende keer.
Laten we eerlijk zijn, er is in de achtentwintig jaar na Ellen Laans promotieonderzoek nog maar weinig veranderd als het aankomt op seksuele gelijkheid. En dat is ook niet zo gek. Zolang we het als maatschappij normaal blijven vinden dat seks voor vrouwen minder prettig, of zelfs pijnlijk is, wordt het voor de vrouw moeilijker om grensoverschrijdend gedrag te herkennen, laat staan ertegen in verweer te komen. Durven wij vrouwen voor onszelf op te komen? Te ontdekken wat we prettig vinden en daarover het gesprek aan te gaan? Want echt, als je een partner treft die bereid is te luisteren, kan seks echt heel leuk zijn.
Ellen Laan (1962-2022) was als hoogleraar verbonden aan de afdeling Seksuologie en psychosomatische gynaecologie van het Amsterdam Medisch Centrum. Ze werd wereldwijd bekend met haar onderzoek naar de seksualiteitsbeleving van de vrouw. In 2021 werd ze geridderd in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Ze leed aan borstkanker en is 59 jaar geworden.
Gerda (1989) is schrijver en literair vertaler. Ze houdt van boeken, koken, taartjes eten, een goede kop koffie en (trein)reizen. Op haar eigen introverte wijze strijdt ze voor een betere, gelijkere, vrouwvriendelijkere wereld. Ze woont met haar man en dochter in Zwolle.
